Ciąża i poród z perspektywy ojca

Tradycyjny obraz ojca postrzeganego jedynie jako żywiciela rodziny ustępuje miejsca modelowi partnera zaangażowanego w życie rodzinne już od momentu oczekiwania na dziecko. Takie podejście może mieć korzyści nie tylko dla rodziny jako ogółu, ale także bezpośrednio dla ojca. Zobacz, w jaki sposób mężczyźni przeżywają oczekiwanie na dziecko!

W okresie okołoprenatalnym i poporodowym cała uwaga skupia się zwykle na matce i dziecku, a rola mężczyzny bywa często marginalizowana lub niedoceniana. Jednak wyniki badań naukowych prowadzonych na przestrzeni ostatnich dekad jednoznacznie wskazują na fundamentalne znaczenie obecności i zaangażowania ojca dla prawidłowego rozwoju dziecka, jego poczucia bezpieczeństwa oraz dla całej dynamiki systemu rodzinnego. Dlaczego to tak ważne?

Emocje związane z ojcostwem 

Informacja o ciąży partnerki uruchamia u mężczyzny złożony proces psychologiczny, charakteryzujący się szerokim spektrum emocji. Radości i ekscytacji związanej z perspektywą posiadania potomstwa często towarzyszą uczucia lęku i niepokoju. Obawy mogą dotyczyć wielu kwestii: zdrowia partnerki i dziecka, przyszłej stabilności finansowej rodziny, konieczności rezygnacji z dotychczasowego stylu życia, a także własnych kompetencji i umiejętności rodzicielskich.

W niektórych przypadkach intensywne zaangażowanie emocjonalne i stres mogą prowadzić do pojawienia się u mężczyzn objawów somatycznych, przypominających symptomy ciążowe – to niezwykłe zjawisko jest znane jako syndrom kuwady.

Zrozumienie, że przeżywanie ambiwalentnych uczuć – zarówno pozytywnych, jak i negatywnych – jest częścią normatywnego procesu stawania się ojcem, ma kluczowe znaczenie dla zdrowia psychicznego mężczyzny.

Budowanie więzi z dzieckiem

Proces psychologicznej adaptacji do roli ojca rozpoczyna się na długo przed narodzinami dziecka. Kluczowym czynnikiem ułatwiającym mężczyźnie zaakceptowanie faktu ciąży i rozpoczęcie kształtowania własnego wizerunku jako rodzica jest obserwowanie zmian fizycznych zachodzących w ciele partnerki.

W tym okresie pojawiają się pierwsze wyobrażenia na temat dziecka – jego wyglądu, cech charakteru. Myśli zaczynają krążyć wokół przyszłości, a wspólne zastanawianie się nad potencjalnymi imionami dla chłopców i dziewczynek staje się jednym z namacalnych sposobów budowania wczesnej więzi emocjonalnej i konkretyzowania wizji nowej, powiększonej rodziny.

Zaangażowanie ojca już na etapie prenatalnym, nawet jeśli początkowo sprawia trudności, ma pozytywny wpływ na późniejsze relacje z dzieckiem. Niektórzy ojcowie podejmują próby komunikacji z dzieckiem jeszcze w łonie matki, np. poprzez mówienie do brzucha czy śpiewanie.

Praktyczne przygotowania do pojawienia się dziecka 

Czas oczekiwania na dziecko to również okres intensywnych przygotowań praktycznych i podejmowania wspólnych decyzji, które wykraczają poza samo urządzenie pokoju dziecięcego. Pary dyskutują na temat wartości wychowawczych, podziału obowiązków opiekuńczych czy planów na przyszłość. Rozmowy o przyszłości oraz wybieranie imion dla dziewczynek i chłopców są często fundamentem budowania tożsamości jako rodzina.

Istotnym elementem przygotowań jest również zdobywanie wiedzy na temat ciąży, porodu i opieki nad noworodkiem. Uczestnictwo w zajęciach szkoły rodzenia może okazać się niezwykle pomocne – dostarcza nie tylko praktycznych umiejętności, ale również pomaga oswoić lęki związane z porodem i buduje poczucie kompetencji.

Badania porównujące ojców, którzy przygotowywali się do porodu (np. w szkole rodzenia), z tymi, którzy podchodzili do tego zadania instynktownie, pokazują wyraźną korelację. Mężczyźni lepiej przygotowani odczuwali mniejszy lęk przed porodem i mieli bardziej realistyczne wyobrażenia dotyczące jego przebiegu.

Najchętniej wybierane imiona w Polsce. Jakie imię można nadać dziecku zgodnie z prawem? Sprawdź!

Męskie wsparcie w trakcie ciąży

Rola mężczyzny jako źródła wsparcia dla partnerki w okresie ciąży jest nie do przecenienia, co podkreślają liczne badania naukowe. Wsparcie to ma wymiar zarówno praktyczny (pomoc w codziennych obowiązkach, dbanie o zdrowy tryb życia), jak i emocjonalny. Okazywanie zrozumienia dla zmian nastroju, cierpliwość, zainteresowanie samopoczuciem kobiety, towarzyszenie jej podczas wizyt lekarskich i badań – wszystko to buduje jej poczucie bezpieczeństwa i wzmacnia wzajemną relację.

Tworząc spokojną i wspierającą atmosferę w domu, ojciec niejako buduje „środowisko ochronne” nie tylko dla partnerki, ale dla całej kształtującej się rodziny, chroniąc ją przed potencjalnymi zagrożeniami.

Obecność ojca podczas porodu 

Decyzja o wspólnym przeżywaniu porodu staje się obecnie coraz powszechniejsza. Badania wskazują, że najczęściej jest to decyzja podejmowana wspólnie przez parę, nierzadko jeszcze przed zajściem w ciążę. Prawo do obecności osoby bliskiej podczas porodu jest zagwarantowane polskimi przepisami i standardami opieki okołoporodowej. Obecność ojca dziecka jest najczęstszym wyborem rodzących kobiet.

Zgodnie z wynikami badań, obecność partnera pozytywnie wpływa na doświadczenie porodowe kobiety. Zwiększa jej poczucie bezpieczeństwa, satysfakcję z otrzymanej opieki medycznej i pomaga radzić sobie z bólem. Ojcowie na sali porodowej nie są jedynie biernymi obserwatorami. Odgrywają aktywną rolę, oferując partnerce wsparcie psychiczne (trzymanie za rękę, słowa otuchy, zapewnianie o miłości i wsparciu) oraz fizyczne (masowanie pleców, pomoc w przyjmowaniu wygodnych pozycji, podawanie napojów).

Zdecydowana większość mężczyzn uczestniczących w porodzie czuje się potrzebna i ocenia to doświadczenie pozytywnie. Często opisują je jako moment głębokiego wzruszenia, dumy, a także jako wydarzenie, które wzmacnia więź partnerską i buduje ogromny szacunek dla partnerki za jej wysiłek.

Można jednak spojrzeć na obecność ojca podczas porodu jak na zagadnienie nieco bardziej złożone. Zauważono, że porody rodzinne mogą wiązać się z częstszym przeprowadzaniem interwencji medycznych takich jak indukcja czy stymulacja porodu. Może to mieć związek ze stresem i niepokojem odczuwanym przez partnera, który rzutuje na dynamikę porodu. Mimo tych wątpliwości obecność ojca jest uznawana za pożądaną, szczególnie jeśli jest on dobrze przygotowany merytorycznie do tej roli.

Warto też wspomnieć, że większość ojców, którzy uczestniczyli w porodzie, jest zadowolona ze swojej decyzji i deklaruje chęć powtórzenia tego doświadczenia przy kolejnym dziecku.

Ogólny wpływ ojcostwa na dobrostan mężczyzny

Stanie się ojcem jest jedną z najbardziej fundamentalnych zmian życiowych, która redefiniuje tożsamość mężczyzny i wpływa na niemal każdy aspekt jego funkcjonowania. Wiąże się ona z koniecznością adaptacji do nowego stylu życia, reorganizacji priorytetów, a często także ze zmianami w relacjach społecznych i zawodowych.

U mężczyzn może pojawić się stres związany z nowymi obowiązkami i odpowiedzialnością, zwłaszcza w sytuacjach szczególnych, jak np. wychowywanie dziecka z niepełnosprawnością. Jednakże, jak podkreślają liczne badania, zaangażowane ojcostwo, mimo potencjalnych trudności i stresorów, jest również źródłem ogromnej satysfakcji, poczucia sensu i spełnienia. Może stymulować rozwój osobisty mężczyzny, wzmacniać jego dojrzałość emocjonalną i poczucie wartości.

Okres ciąży, porodu i połogu to czas zwiększonego ryzyka wystąpienia problemów ze zdrowiem psychicznym nie tylko u kobiet, ale również u mężczyzn. Objawy depresji u mężczyzn mogą różnić się od tych obserwowanych u kobiet. Oprócz klasycznych symptomów, takich jak smutek, utrata zainteresowań (anhedonia), u ojców częściej mogą występować: zwiększona drażliwość i impulsywność oraz nadużywanie substancji psychoaktywnych.

Depresja ojcowska często ujawnia się nieco później niż matczyna – szczyt zachorowań przypada zazwyczaj między 3. a 6. miesiącem po porodzie, podczas gdy u kobiet najczęściej w pierwszych 3 miesiącach. Ten późniejszy początek i potencjalnie odmienny obraz kliniczny podkreślają potrzebę długoterminowego monitorowania stanu psychicznego ojców i świadomości, że mogą oni potrzebować wsparcia nawet kilka miesięcy po narodzinach dziecka.

Kluczem do pozytywnego doświadczania ojcostwa jest znalezienie równowagi między nowymi obowiązkami a własnymi potrzebami oraz posiadanie odpowiedniego wsparcia ze strony partnerki, rodziny, przyjaciół, a w razie potrzeby – specjalistów.

Bibliografia:

1. Kancelaria Senatu. Biuro Analiz i Dokumentacji. Rola ojca i postawy Polaków wobec ojcostwa w świetle badań społecznych.  https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatekspertyzy/2415/plik/oe_211_.pdf (dostęp dnia 14.04.2024)
2. Żernik K. Rola i znaczenie rodziców w życiu dziecka. Nauczyciel i Szkoła 2018;68(4):14-28.
3. Sokół-Szawłowska M. Przypadki depresji okołoporodowej u ojców. Psychiatria Polska 2020;54(6):1123–1135.
4. Berkau A, et al. Poród rodzinny z perspektywy ojca dziecka. Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 2016;1(46):18-23.
5. Wpływ obecności osoby towarzyszącej przy porodzie na doświadczenie porodowe rodzącej oraz poziom medykalizacji porodu. Współczesne Pielęgniarstwo i Ochrona Zdrowia 2019;2(8):47-50.
6. Baum E, et al. Opieka okołoporodowa w kontekście zdrowia psychicznego. Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2023.