Wywłaszczenie pod drogę – jak przebiega?

Wywłaszczenie gruntów na potrzeby budowy dróg to dziś w Polsce najbardziej powszechna forma przymusowego przejmowania nieruchomości. Poniższy tekst krok po kroku wyjaśnia, jak wygląda ta procedura, kto ją prowadzi, jakie prawa przysługują właścicielom i w jaki sposób mogą oni zabiegać o wyższe odszkodowanie.

Konstytucyjne i ustawowe ramy wywłaszczenia pod drogę

Zgodnie z art. 21 Konstytucji RP własność może zostać odebrana jedynie pod cele publiczne i zawsze za „słusznym” odszkodowaniem. W praktyce oznacza to, że grunty pod drogi przejmuje wyłącznie Skarb Państwa albo właściwa jednostka samorządu terytorialnego, nigdy prywatny deweloper. Własność drogi zależy od jej kategorii: drogi krajowe i autostrady należą do państwa, a sieć wojewódzka, powiatowa czy gminna – do właściwych samorządów.

Szczegółowe zasady gospodarowania nieruchomościami publicznymi określa Ustawa o gospodarce nieruchomościami, a kwestie zarządzania siecią drogową – Ustawa o drogach publicznych. Wywłaszczenie nieruchomości na cele drogowe realizowane jest z kolei na podstawie Ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (specustawa drogowa).

ZRID: formalna decyzja o budowie drogi

Elementem kluczowym całego procesu jest decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, skrótowo zwana ZRID-em. W zależności od kategorii drogi decyzję wydaje wojewoda (dla dróg krajowych i wojewódzkich) albo starosta (dla powiatowych i gminnych). Dokument precyzuje między innymi przebieg pasa drogowego, dzieli istniejące działki, wskazuje, które z nich przechodzą na własność państwa bądź samorządu, a także określa warunki robót i rozbiórek.

Rygor natychmiastowej wykonalności: co oznacza w praktyce

Decyzjom ZRID niemal zawsze nadawany jest rygor natychmiastowej wykonalności. Oznacza on, że właściciel ma obowiązek niezwłocznego udostępnienia terenu, a inwestor może natychmiast wejść na nieruchomość i rozpocząć prace budowlane, choć sama decyzja nie jest jeszcze ostateczna. Paradoks polega na tym, że do chwili jej uostatecznienia się osoba wywłaszczana wciąż figuruje w rejestrach jako właściciel i odpowiada m.in. za podatek rolny czy leśny, mimo że realnie nie włada już gruntem.

Kto i jak ustala odszkodowanie za wywłaszczenie

Podstawą ustalenia odszkodowania za wywłaszczenie jest operat szacunkowy (dokument z wyceną) sporządzany przez rzeczoznawcę majątkowego. Gdy decyzja o zezwoleniu na inwestycję otrzymała rygor natychmiastowej wykonalności, organ ma 60 dni na określenie kwoty odszkodowania; bez rygoru termin wynosi 30 dni od chwili, gdy ZRID stał się ostateczny. W praktyce urzędy najczęściej tych terminów nie dotrzymują.

Warto wspomnieć, że kwotę odszkodowania można powiększyć o:

• Premię 5 % – jeśli nieruchomość zostanie wydana w ciągu 30 dni od doręczenia decyzji z rygorem, nadania decyzji rygoru lub ostateczności decyzji bez rygoru.
• Ryczałt na przeprowadzkę (10 000 zł) – przysługuje właścicielom zamieszkującym w przejmowanym domu lub lokalu.

Jeśli właściciel nie zgadza się z decyzją o odszkodowaniu, przysługuje mu odwołanie do organu wyższego stopnia w ciągu 14 dni od doręczenia decyzji. Odwołanie przyniesie oczekiwany skutek, gdy kwota odszkodowania została zaniżona z powodu naruszenia przepisów (błędów w operacie).